6 maanden wonen, remote werken en eten op Bali!

Jeetje, het zit er alweer (bijna) op. In januari van dit jaar vertrokken we naar Bali met mijn gezin om daar een half jaar te wonen, werken en natuurlijk te eten. Hoe vond je het die 6 maanden? werd mij een paar dagen geleden gevraagd. Ik vatte het samen als "een prachtig avontuur", want ja ik kan wel zeggen dat alles (nouja in ieder geval veel) er in zat. Ik noem graag een aantal hoogte en dieptepunten van wonen, werken en eten op Bali en wijd graag iets uit als het gaat om voeding :). 

Allereerst de hoogtepunten: 

1) De mensen en de gebruiken. 

De mensen hier in Bali zijn voor mij een hoogtepunt. De Balinese bewoners zijn echt uitzonderlijk vriendelijk. Weer of geen weer, arm of rijk.. een ‘pagi’ (goedendag) van iedereen die je tegenkomt is bijna gegarandeerd. Zeker als je in de wijk (wij woonden in Munggu nabij Seseh) waar je woont de mensen een beetje leert kennen. Vriendelijk en behulpzaam, ik kan niet anders zeggen. De belangrijkste religie is hier het hindoeïsme. En de Balinese bevolking heeft een enorme toewijding om alle gebruiken en ceremonies die hiermee samen hangen uit te voeren. Krijg jij al stress bij het voorbereiden van het kerstdiner, dan kun je niets anders dan respect hebben voor de tijd en energie die de mensen hier met een glimlach in ceremonies stoppen.

Elke ochtend offertjes bij elk huis, nieuwe tempels inwijden, ceremonies i.v.m. dankbaarheid voor allerlei zaken.. onderwijs, vervoer, etc en dan nog alle feestdagen zoals Nyepi (de dag van de stilte) en het bijbehorende Ogoh Ogoh, alleen de voorbereiding daarvan vergt al weken. En alle generaties werken er aan mee. En dan moet er daarnaast nog gewerkt worden. Je vraagt je soms af hoe ze het doen. "I had ceremony this morning" is dan ook een veel gebruikte zin hier. Het hindoeïsme en het geloof in karma zou ook zomaar de reden kunnen zijn dat het hier erg veilig is. Je scooter onafgesloten laten staan en je helm er op laten liggen is hier de standaard. In vergelijking met Nederland: ik sluit mijn fiets nog af als ik hem voor de basisschool parkeer. 

Zeker als je in de omgeving van Denpasar, Canggu of Seminyak woont zie je ook nog genoeg andere mensen: Russen, Oekrainers, Australiers, Canadezen, Bulgaren, Hongaren, Amerikanen, Nederlanders, Duitsers en Balinezen is slechts een greep uit de nationaliteiten die ik tegenkom als ik 's ochtends om 6 uur een rondje ga hardlopen met de plaatselijke run club. En alles leeft en rent hier over het algemeen zonder problemen samen. Dat is zeker niet vanzelfsprekend in deze tijd helaas. Dus ook de diversiteit aan mensen zijn een hoogtepunt en maken Bali tot een unieke plek. 

2) De Natuur, de zon en de temperatuur. 

Toegeven, woon je in de bovengenoemde omgeving dan moet je soms even zoeken naar de natuur. Maar het eiland Bali heeft zoveel te bieden: vulkanen, watervallen, jungle, rijstvelden, stranden en riffen, valleien, bergen en omliggende eilanden (Nusa penida, Nusa lembonghan Nusa Ceningan en Lombok). Wordt je dus wat onrustig van alle rondrazende scooters om je heen dan is een weekend er op uit trekken een absolute aanrader. Daarnaast is de warmte, de vele zonuren en de prettige zeetemperatuur gewoonweg heerlijk te noemen. Je leeft veel meer buiten! Een buitenkeuken is hier dan ook eerder regel dan uitzondering. En elke dag in korte broek en slippers, misschien dat de mensen daarom hier zo vriendelijk zijn. Simpelweg genieten.

3) Het eten. 

Het eten en de verscheidenheid is over het algemeen erg goed te noemen. Allerlei keukens zijn hier te vinden, heeel veel goede koffietentjes en de mogelijkheid om voor elk budget te eten. Een gerecht uit de plaatselijke keuken zoals Nasi goreng met kipsaté kun je hier voor tussen de 2 - 6 euro nuttigen. Verder kun je in elke ontbijttentje wel smoothiebowls, smoothies, fruitplatters, english breakfast, croissants en andere verse baksels vinden. Hou je wat meer van de plaatselijke warrung (restaurant) dan zijn er genoeg andere plaatselijke gerechten met kip, vis, varken en rundvlees uit te proberen, zoals Babi Guling (speenvarken), nasi campur (rijstschotel met bijgerechten), de ramen (goed gevulde bouillon) en tal van bijgerechten. Er zijn hier daarnaast ook uitstekende restaurants te vinden voor wie wat meer wilt uitgeven. 

-Stofwisselingstestje-. Ik kon het natuurlijk niet laten om de stofwisseling van een Balinees te analyseren. Kijkend naar de stofwisseling en de verhoudingen macronutriënten bij de traditionele Indonesische gerechten leek het bepalen van het stofwisselingstype van de gemiddelde Indonesiër een uitgemaakte zaak. Vaak vind je op een bord van een Balinees namelijk veel rijst terug en veel minder groenten en vlees. Het vlees is vaak varken of gevogelte (kip of eend). Rundvlees wordt hier over het algemeen minder gegeten vanwege het feit dat de koe in het hindoeïsme een heilig dier is. Qua stofwisseling zou ik dan ook zeker verwachten dat de Indonesiër een koolhydraattype is.

Om mijn aanname te toetsen heb ik een aantal Balinezen 1 van mijn stofwisselingsvragenlijsten laten invullen. Van de 11 teruggekregen vragenlijsten (ok, deze n is natuurlijk te laag voor een hoge betrouwbaarheid, maar toch ..) kwam er in 7 (64%) van de gevallen een koolhydraattype uit, in 3 (27%) van de gevallen een gebalanceerd type en slechts in 1 (9%) geval een eiwit/vet type. Een overmaat aan vetten maken het koolhydraat type trager maken en het kan op den duur leiden tot overgewicht. Koolhydraten (mits uit de juiste bronnen en dus niet de snelle suikers die hier helaas veel worden genuttigd) zijn voor dit type geen enkel probleem, zorgen voor een optimale celverbranding en een duurzame energieproductie! Verder was het erg leuk om vragen te zien waarbij alle respondenten hetzelfde invulde, zoals typerend voor het koolhydraat type: trek bij het ontbijt? Weinig/ gering!

Maar goed, de top 3 hoogtepunten: de mensen, de natuur en het eten dus. Alleen al deze top 3 maakte ons verblijf hier de afgelopen 6 maanden de moeite waard.

Dieptepunten, ach dat klinkt zo zwaar. laten we ze uitdagingen noemen mocht je hierheen gaan. Hier komen ze:

1) Drukte. 

Ja, want die is er en het is niet te vermijden als je wat wilt zien van de leuke plekjes in Denpasar, Changgu of Semiyak. Op de hoofdweg in Changgu (Raya Changgu en Raya Perenenan Tanah lot) is er soms werkelijk sprake van een verkeersinfarct, er is dan geen doorkomen aan. Zeker niet met de auto, daarom rijdt ook iedereen op scooters. Scooters worden dan ook gebruikt om letterlijk alles te transporteren. Denk aan de eetkraampscooter (bakso), de speelgoedwinkelscooter en de verhuiswagenscooter. Als buitenlander prachtig om te zien.

Ben je prikkelgevoelig, zoals ik, dan is het zaak om keuzes te maken, en plekjes te vinden waar je kan ontspannen en de prikkels beperkt zijn. Een wandeling over het strand voor, na of tussen werktijd is dan bijvoorbeeld heerlijk. Een massage boek je hier gelukkig ook al voor zo'n 150.000 IDR (+/- 8 euro). Drukte is er dus wel, maar ook voldoende oplossingen. En ik begrijp nu ook waarom er hier zoveel yoga en breathwork studios zijn :).

 2) (Lucht)vervuiling. 

Ja helaas, ik kan het niet ontkennen, dit had ik niet verwacht vooraf. Al die scooters, auto's en pickup trucks (die laatste lijken soms rechtstreeks uit de vorige eeuw te komen) produceren nogal wat uitlaatgassen. Dikke zwarte rookwolken uit een optrekkende minitruck is hier een vast onderdeel van het straatbeeld. Daarnaast is de afvalverwerking op dit moment verre van optimaal. Ok, eerlijk er wordt afval opgehaald en er verschijnen steeds vaker vuilnisbakken op openbare plekken.  Mensen die jaren geleden in Bali waren zullen het verschil zien. Maar er wordt ook nog regelmatig afval verbrand (ook tegen de muggen) en dan wordt plastic en andere troep er niet altijd vooraf uit gefilterd. Een dagelijkse portie rookwalm over je verblijfplaats zal dan ook regelmatig voorkomen. Daarnaast is er bouwstof (want er wordt wat gebouwd hier!), verbranding van oogst leftovers op rijstvelden en wat in veel villa's kan voorkomen: schimmel en vochtige muren (in je slaapkamer toch echt niet handig). 

Al met al heeft dit bijgedragen aan mijn eerste, paar weken durende, luchtweginfectie ooit. Een infectie die er behoorlijk inhakte. Hardlopen leek mij voor het eerst meer energie te kosten dan het mij opleverde. Het was dus even echt niets doen om regie over mijn energie te behouden (hebben we met wat mensen hier mooi om kunnen lachen, regie over je bacterie werd al als nieuwe bedrijfsnaam geopperd). Een tip van mij: mondkapje dragen in het verkeer! 

3) Hygiëne en je microbioom gezond houden

Om lekker te kunnen leven en werken in het buitenland is het belangrijk dat jij je fit voelt. Hygiëne en je microbioom spelen daar een cruciale rol in. Met hygiëne bedoel ik het doen en laten hier rondom het bewaren en bereiden van voedsel, de kwaliteit van het water dat uit de kraan stroomt en de bacteriën die hier rond gaan van hand tot hand en op bijvoorbeeld geld zitten. Jouw microbioom is, net als veel andere zaken in en van het lichaam (vingerafdrukken, lipafdrukken, grootte en vormen van organen, DNA structuur, stemgeluid, etc.) volledig uniek. Vandaar dat ik ook altijd pleit voor maatwerkvoeding: wat voor de 1 werkt, werkt niet voor de ander.

Jouw immuunsysteem is ook uniek. Krijg je bacteriën binnen in je darmen waarvan je immuunsysteem ze niet kent dan zal deze een immuunrespons inzetten, een aantal acties om deze bacteriën te vernietigen. Dat kan leiden tot buikpijn, diarree of koorts. Het komt hier op Bali zo veelvuldig voor dat het zelfs een naam heeft gekregen: de Bali Belly. Iedereen heeft een ander microbioom en immuunsysteem. De 1 zal er dus ook eerder last van hebben dan de ander. Ik ben 'de 1', want ik heb zeker 5 keer goed last gehad van de gevreesde belly. In my defense: ik hou wel van het uitproberen van de lokale tentjes: garnalen van de nachtmarkt, opgeblazen zakjes tempeh en taugé van op de hoek, maiswafels vers gekneed door de handen van de Balineese buurvrouw, ik heb het allemaal geprobeerd. En soms ging het gelukkig ook goed :). 

Ook merkte ik dat mijn lichaam er steeds beter mee om kon gaan: eerste kostte het 4 dagen om mijn spijsvertering te herstellen, vervolgens 3 en bij de laatste bellies functioneerde mijn darmen eigenlijk na 1 dag alweer prima. Al is het ook bij 1 dag wijs om te realiseren dat voedingsstoffen in de darmen minder goed opgenomen worden. Je werkt op die dagen dus wat meer op wilskracht (valkuil voor velen) en reserve in plaats van op brandstof. Bijsuppleren, uitzieken (vind ik ook lastig) en hydrateren (o.r.s.) valt dus hoe dan ook aan te raden als je last krijgt van dunne ontlasting.

Valt het te vermijden? Ik denk het niet. Iedereen die ik hier heb leren kennen en die hier langer verblijft heeft er wel eens mee te maken gehad. Maar natuurlijk valt er het 1 en ander te doen met probiotica vooraf en het versterken van wat de TCM noemt je milt Qi: je spijsverteringsenergie. Het laten staan van bewerkte voeding en snelle suikers en verminderen van stress is dan een goed begin.

De tropische temperaturen en luchtvochtigheid gedurende het hele jaar maken ook dat bacteriën en schimmels sneller voortplanten en een stuk langer leven. En dat is niet alleen te merken aan het aantal dingetjes dat jij en je omgeving in zo'n half jaar oplopen maar ook aan het aantal florerende apotheken hier. Op 5 minuten loopafstand van mijn woning kan ik er zo al 5 lokaliseren.

Door de klimaatverandering kunnen we ons wellicht afvragen of dit ons kikkerlandje niet ook te wachten staat: een opkomst van bekende en onbekende bacteriën en schimmels de komende jaren. Dan sieren de apotheekborden over tien jaar misschien ook massaal ons straatbeeld. 

Wellicht goed om ondertussen thuis niet alles te klinisch schoon te houden en regelmatig op reis te gaan zodat je microbioom vast kan wennen aan wat nieuws, ook al kan dat wel eens tijdelijke spijsverteringsproblemen tot gevolgen hebben. Dit kun je trouwens mooi gebruiken als argument als je bij jouw baas 6 maanden remote werken gaat aanvragen: op lange termijn een sterker immuunsysteem en dus minder verzuim!

Ten slotte

Maar goed, dit waren voor mij de belangrijkste uitdagingen. Online werken heb ik hier in ieder geval, ondanks de uitdagingen, als geen enkel probleem ervaren. Al was het soms even schakelen met 6-7 uur tijdsverschil. Een afspraak met een cliënt om 9 uur 's ochtend Amsterdamse tijd was hier dan 15.00 uur ’s middags. ‘Oeps, dan moet ik ook net mijn dochter uit school halen’. Daarnaast liepen mijn coachingsreacties op Whatsapp en Trello soms een beetje vertraging op. Want wanneer er vragen binnen kwamen van cliënten die het avondeten bereidde was ik vaak al lang en breed in dromenland. 

Werken met airco is echter wel een absolute must hier maar wanneer deze thuis sporadisch uitviel was er vaak in nabijgelegen koffietentjes gelukkig voldoende gelegenheid om te werken. Elektra is in vergelijking met bijvoorbeeld werken in Zuid-Afrika eigenlijk geen enkel probleem. 

Zijn er nog meer hoogte en dieptepunten te noemen van wonen, werken en eten vanuit Bali? Natuurlijk, ik kan vertellen over muggen en dengue, de slangentijd, spinnen, maar ook surfen, sportscholen, padel, prachtige zandstranden, de Gili eilanden, de machtig mooie mensen die ik heb leren kennen waarvan een mooi aantal Nederlanders, hoe vliegers massaal de lucht sieren in het droogseizoen en ga zo maar verder. Maar goed mocht je Bali overwegen dan is het fijn dat je zelf nog wat te ontdekken hebt. 

Al met al: 6 maanden remote werken in Bali? Ik kan het je van harte aanbevelen! 

Big thanks aan alle cliënten die ik remote heb mogen bedienen! Dat blijf ik in Nederland natuurlijk gewoon doen naast de praktijk die weer opent in Arnhem. In alle eerlijkheid kan ik zeggen dat het de kwaliteit van mijn werk niet negatief heeft beïnvloed. Misschien is het er zelfs wel beter van geworden :). 

Dus ja als dit voor jou ook zou kunnen: remote werken zonder kwaliteitsverlies: Je eigen Bali avontuur voor 6 maanden wacht op je :) 

Bedankt voor het lezen, fijne zomer gewenst voor jou en

Stay Healthy! 

Jeroen

#remotewerken #Bali #voeding #werkeninhetbuitenland #thuiswerken #gezondheid #stofwisseling #TCM #voedingsadvies #voedingscoach #regieoverjeenergie #meerenergie #minderklachten #klimaatverandering #energie #verzuim #digitaalwerken #digitaalwerkeninhetbuitenland